|
Azaldığı Durumlar |
Arttığı Durumlar |
|
Bellek testi öğrenmeden hemen sonra yapıldığında (Brainerd & Reyna, 2002; Roediger ve ark., 2001a) |
Belli bir durumda çoğunlukla ve tipik olarak nelerin olabileceği ile ilgili bilgi birikimimiz olduğunda (Bower ve ark., 1979; Brewer & Treyens, 1981) |
|
Kişiler sunulmamış bir bilgiyi sanki sunulmuş gibi hatırlayabilecekleri konusunda uyarıldığında (Neuschatz ve ark., 2003) |
Kişi bir konu hakkında bilgi sahibi (Castel ve ark., 2007) veya uzman (Baird, 2003) olduğunda, kişi o konuya ilgi duyduğunda (O'Connell & Greene, 2017) |
| Hayati önem taşıyan bilgiler söz konusu olduğunda (Nairne ve ark., 2009) |
Geri getirmeye farkındalık ile hatırlama olmaksızın yalnızca olayın deneyimlendiğine dair bir tanıdıklık hissi eşlik ettiğinde (örn., Charlton & Leov, 2021; Lampinen ve ark., 2001; Scoboria ve ark., 2017; Yamada & Itsukushima, 2013) |
| Öğrenme aşamasını izleyen test aşamalarının tekrar tekrar yapılarak pratik kazanıldığı durumlarda (Watson ve ark., 2005) |
Sunulan anlamsal olarak ilişkili bilgiler, sunulmamış başka anlamsal bağı olan bilgileri hatırlattığında (örn., Deese, 1959; Roediger & McDermott, 1995) |
| Sunulan bilgilerin doğası gereği sunulmayan bilgilerin yanlış hatırlanabileceğine dair uyarı yapıldığında ve kişinin çalışma belleği kapasitesinin yüksek olduğu durumlarda (Watson ve ark., 2005) | Dissosiyatif deneyim sıklığı yüksek olan bireylerde (Dehon ve ark., 2008; Hyman & Billings, 1998; Laws & Bhatt, 2005) |
| Hedef bilgi ile ilgili imgeleme yapıldığında (Foley ve ark., 2006) |
Bilişsel faaliyet ihtiyacı yüksek olan bireylerde (Graham, 2007) |
|
Olayın birebir hatırlanması gerektiği vurgulandığında (Brainerd & Reyna, 2002; Roediger ve ark., 2001a) |
Belleklerinin yeterliliğine dair inançları azalmış bireylerde (Iacullo ve ark.,, 2016) |
| Bireyler olumsuz bir duygudurum deneyimlediğinde ve hatalı bellek ilişkisel işlemeden kaynaklandığında (Storbeck & Clore, 2005) |
Korku ve öfke gibi olumsuz duygudurumlar deneyimlenirken hatalı bilgilerin duygu yükü de olumsuz olduğunda (Bland ve ark., 2016) |
| Olay duygu yoğunluğu yüksek, içerik bakımından zengin olduğunda ve birinci tekil şahıs bakış açısıyla anlatıldığında (Heaps & Nash, 2001) | Kişinin kodlamada veya geri getirmede uyarılma düzeyi yüksek olduğunda (Corson & Verrier, 2007; Kensinger, 2009; Mirandola & Toffalini, 2016; Morgan ve ark., 2013) |
| Sahte bir olay kişiye deneyimlemiş olduğu bir olay olarak sunulduğu halde, kişi bu olayı kendi başından geçmesi mümkün olmayan bir olay olarak değerlendirdiğinde (Pezdek ve ark., 1997; Pezdek & Hodge, 1999; Scoboria ve ark., 2012) |
Olmamış bir olay sık sık sorgulandığında (örn., Hyman ve ark., 1995; Loftus & Pickrell, 1995) |
| Kişiye yaşamış olduğu iddia edilen sahte bir olaya dair olay anlatımından ziyade olayla ilgili fotoğraflar verildiğinde (Garry & Wade, 2005) |
Gerçek olaylar ve hayal edilmiş olaylar detayları açısından birbirlerine benzediğinde (Johnson ve ark., 1993) |
| Kişiler tanık oldukları olaydaki bireyler için empati duyduğunda (Lo, 2021) | Sahte bir olay kişiye başından geçmiş bir olay gibi anlatılıp, kişi de bu olayı başından geçmesi mümkün bir olay olarak değerlendirdiğinde (örn., Hyman et al.,1995; Hyman & Pentland, 1996; Loftus & Pickrell, 1995) |
| Hedefe ulaştıktan sonraki duygular dikkati genişlettiğinde (Kaplan ve ark., 2012; 2016) | Sahte bir olay hakkındaki içeriğin okunmasından ziyade, bu olay kişi tarafından hayal edildiğinde (Mazzoni & Memon, 2003) |
| Bir başkasıyla birlikte hatırlanan bilgiyi kişi daha sonra sosyal bir etki olmadan tek başına hatırlamaya çalıştığında (McNabb & Meade, 2014) |
Sahte bir olaya dair fotoğraflar sahte imgelem oluşturduğunda (Lindsay ve ark., 2004; Wade ve ark., 2002) |
| Hatalı bilgi çocuk, yaşlı, ait olunmayan sosyal grup gibi güvenilirliği düşük olarak algılanan gruplardan geldiğinde (Andrews & Rapp, 2014; Davis & Meade, 2013; Skagerberg & Wright, 2009) |
Yaşanmış olduğu iddia edilen sahte bir olay kişisel olarak önemli bilgiler içerdiğinde (Scoboria ve ark., 2017) |
| Hatalı bilgi, romantik partner gibi yakın olunan biri tarafından değil, yabancı birinden geldiğinde (Hope ve ark., 2008) |
İçe dönük kişiler, kendinden daha dışa dönük kişiler tarafından sahte anı ile ilgili bilgilere maruz bırakıldığında (Porter ve ark., 2000) |
| Kişi, kişilik özelliği olarak deneyime açık, dışa dönük ve duygusal olarak dengeli olduğunda (Doughty ve ark., 2017) |
Bir olayın belleğe ilk kodlanmasının ardından olayla ilgili hatalı bilgi verildiğinde (Loftus, 1978) |
| İlk bellek sorgusunda, kişinin bellek raporuna ilişkin güveni yüksek olduğunda (Wixted ve ark., 2016; Wixted & Wells, 2017) |
Oluşturulan sahte anı hakkında başkalarından doğrulayıcı geri bildirim alındığında (Wells & Quinlivan, 2009) |
| Görgü tanıklığında teşhis esnasında şüpheliler adil dizilim ile, yani şüpheli ve dizilimdeki diğer kişiler birbirinden farklı veya dikkat çekecek şekilde sıraya dizilmeden gösterildiğinde (Wixted ve ark., 2016; Wixted & Wells, 2017) | Ortamda tehdit edici bir nesnenin (örn., silah) varlığı söz konusu olması nedeniyle olayla ilgili diğer detaylara dikkat edilmediğinde (Loftus ve ark., 1987; Stanny & Johnson, 2000) |
| Açık uçlu sorularla, zorunlu seçmeli şıklar sunulmadan, tahmin talep edilmeden, hatırlatıcı bilgiler verilmeden sorgulama yapıldığında (Wixted ve ark., 2018) |
Görgü tanıklığı esnasında olay ile ilgisiz olduğu halde kişiye tanıdık gelen ve asıl suçluya benzeyen başka bir kişinin varlığı söz konusu olduğunda (Loftus, 1986; Read ve ark., 1990; Ross ve ark., 1994; Schacter, 2002) |
| Görgü tanıklığının tekrarlayan sonraki sorgulara kıyasla, ilk sorgusunda (Wixted ve ark., 2021a) |
Bilgi veya olay sahnesi duygusal açıdan olumsuz olduğunda (Brainerd ve ark., 2008; Zhang ve ark., 2021) |
| Yürütücü işlevleri yüksek bireylerde (Battista ve ark., 2021a; Battista ve ark., 2020; Battista ve ark., 2021b) | Hedefe ulaşılmadan önceki duygular, dikkati sadece hedef ile ilgili bilgiye yönelecek şekilde daralttığında (Van Damme ve ark., 2017) |
| Kendi duyguları yerine dış uyaranlara odaklanma olasılığı daha yüksek olan ve yürütücü işlevleri de düşük olan bireylerde (Battista ve ark., 2021b) | |
| Kişiler, yönerge veya sosyal etkileşim yoluyla başkalarının bellek raporlarına maruz kaldıklarında (Edelson ve ark., 2011; Roediger ve ark., 2001b) | |
|
Kişi, başkası tarafından verilen bilginin doğru olduğunu düşündüğünde (Harris ve ark., 2008) |
|
|
Hatalı bilgi kendinden daha güçlü olarak algılanan biri tarafından verildiğinde (Skagerberg & Wright, 2009) |
|
| Düşük özdeğere, yüksek telkin edilebilirliğe ve yaşadıkları olayların dış etkilere bağlı olduğuna inanan kişilerde (Bain ve ark., 2004; Douglass ve ark., 2019; Gudjonsson ve ark., 2002; Gudjonsson & Sigurdsson, 2003) |
Bu tablo aşağıdaki makalenin belirtilen tablosunun Türkçe çevirisidir. Yayınevinin izni ile eklenmiştir.
Ikier, S., Dönerkayalı, C., Halıcı, Ö. S., Kaymak Gülseren, Z. A., Göksal, H., & Akbaş, B. (2022). When is memory more reliable? Scientific findings, theories, and myths. Applied Neuropsychology: Adult, p. 11. Advance Online Publication. Table 1. The conditions under which memory is more versus less reliable.
EN
