-Konu: Bilme Hissi Paradigması ve Kodlama Şeklinin Üstbilişsel Yargıların Tutarlılığı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi
Klasik bilme hissi (BH) paradigmasında katılımcılar BH kararlarını sadece hatırlayamadıkları maddeler için verirler, ama BH kararlarını bütün maddeler için alan çalışmalar da mevcuttur. Bu farklılığa bağlı olarak klasik BH paradigması ile bütün-maddeler paradigması hem olaysal hem de anlamsal bellek için karşılaştırılmıştır. İki bellek türü için de, BH kararlarının tutarlılığı, bütün maddeler kullanıldığında artmıştır. Bu sonuç; bir çalışmanın bulduğu daha yüksek BH sonucunun sebebinin manipülasyona ait bir farktan ötürü değil kullandığı metottan ötürü olabileceğini göstermiştir. Bütün maddeler üzerinden BH kararları alındığında oluşan daha tutarlı sonuçların, kodlama stratejisi kontrol edildiğinde nasıl etkileneceğine ikinci bir deney ile bakılmıştır. Olaysal bellek için yönerge ile kodlama stratejisi manipüle edilmiştir. Kelimelerin somutluk durumu kontrol edilip öğrenme aşamasında bir gruba görsel imgeleme diğer gruba ise cümle kurma yönergeleri verilmiştir. Cümle kurarak öğrenen grup daha tutarlı BH kararı vermiştir. Somutluk durumu karşılaştırmaları da hatırlama, tanıma ve BH bölümlerinin hepsinde somut kelime çiftlerinin daha başarılı hatırlandığını göstermiştir.
Proje ekibi: Yiğit Onur Şen, Mustafa Yavuz, Metehan Irak
-Konu: Delüzyona Benzer Deneyimler, Kontrol Eksikliği, Örüntü Algısı, Bellek Yanılgısı ve Karar Verme Arasındaki İlişkiler
Önceki araştırmalar, delüzyon benzeri deneyimler (DBD) ile mantıksız inançlar arasındaki ilişkiye dair kanıt sağlamıştır. Yaygın bir varsayım, DBD’nin kontrol eksikliği hissi ile birlikte arttığı yönündedir. Sanrı benzeri deneyimler, mantıksız inançlarla ilgili bazı davranışları da içermektedir. Literatürde DBD ile sanrı benzeri deneyimler arasında direk bir ilişkisellik henüz kurulmadığından, bu çalışmada sanrı benzeri deneyimler ile DBD arasındaki ilişki bir varsayımda katılımcıların kontrol eksikliği hissi ile manipüle edildiği görsel gürültü görevi ile ölçülürken, diğer bir varsayımın kontrolü ise boncuk görevinde (bead task) sonuca atlama yatkınlığının DBD tarafından yordandığı yönünde ölçülmüştür.
Proje ekibi: Görkem Çetin, Gizem Merve Tüzel, Metehan Irak
-Konu: OKB'li Bireylerin Kodlama Farklılıkları ve Bilme Hissi Performansı Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi
OKB’li bireylerin bellek süreçlerini daha iyi incelemek amacıyla yapılan bu çalışmada, öğrenme ve kodlama sırasındaki bellek süreçlerini ve tanıma performanslarını incelemek ve bilme hissi yargı performansları ile olası farklılıkları karşılaştırmak amaçlanmıştır. Hafızadaki hatırlama süreciyle kodlama ve öğrenme arasındaki etkileşim zaten literatürde bilinmektedir. OKB’li hastalar ve sağlıklı bireylerde, öğrenme yargısı ve bilme hissi performanslarını üç farklı epizodik bellek görevinde karşılaştırdık.
Proje ekibi: Can Soylu, Sena Yüksel, Ozan Akbaş, Sevcan Öztoraman, Metehan Irak (BAU),
Volkan Topçuoğlu (Marmara Psikiyatri)
-Konu: Semantik Bellekte Bilme Hissi, Belleğe Duyulan Güvenin Yönetici İşlevler ile İlişkisi: OİP Çalışması
Yapılan çalışmanın amacı semantik bellekte bilme hissi paradigmasının, bilme hissinin nöral mekanizmaları göz önünde bulundurularak incelenmesidir. Amaç doğrultusunda norm çalışması ile oluşturulan 93 genel kültür sorusu klasik hatırlama, yargı ve tanıma paradigması (Hart, 1965) ile semantik bellek görevinde kullanılmıştır. Bilme hissi ve eminlik yargılarının anlamsal bellek görevindeki nöral mekanizmaları, olay ilişkili beyin potansiyelleri ve bilme hissi yargılarının tutarlılıkları ile incelenmiştir. Ek olarak, bilme hissi yargısının alt mekanizmalarını ve yönetici işlevlerin bilme hissine katkılarını ölçmek amacı ile yönetici işlevlerden set değiştirme becerisi ve bilişsel esneklik değerlendirilmiştir.
Proje ekibi: Berna Güler, Can Soylu, Gözem Turan, Metehan Irak
-Konu: Duygu durumun Bilme Hissi üzerindeki Etkilerinin Yüz-İsim Tanıma Görevi Altında İncelenmesi
Bilme hissi (BH) anlık olarak hatırlanamayan bilgilerin, ileride hatırlanıp hatırlanamayacağına dair üst bilişsel bir karardır. Çalışmalar, duygu durumun, dil ve bellek gibi bilişsel işlevler üzerinde etkisi olduğunu göstermiştir. Ancak duyguların BH üzerindeki etkileri ile ilgili sınırlı sayıda çalışma yürütülmüş ve bu çalışmalarda duygu durum manipülasyonu deney uyaranları üzerinden yapılmıştır. Sunulan çalışmanın amacı, farklı duygu durumu indüklemesinin yüz-isim tanıma görevi sırasındaki BH kararları üzerindeki etkilerini ve ayrıca bu etkilerin farklı kişilik özelliklerine göre değişimini incelemektir.
Proje ekibi: Emir Akbuğa, Fatmanur Tunç, Begüm Yüksel, Elif Güldemir, Metehan Irak
-Konu: Üst-biliş Ölçeği Çocuk Formu’nun Standardizasyonu, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması
Bacow ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilen ölçeğin orijinal adı “Meta-Cognitions
Questionnaire for Children (MCQ-C)” şeklindedir. ÜBÖ-Ç’nin geliştirilmesinde, Cartwright-Hatton ve arkadaşlarının (2004) geliştirdikleri ÜBÖ’nin ergen formu (Meta-Cognitions Questionnaire for Adolescent; MCQ-A) esas alınmıştır. Standardizasyon çalışmasına Mayıs 2010 tarihinde başlanmıştır. Çalışmanın örneklemini 2009-2010 öğrenim yılı döneminde İstanbul’daki 71 farklı okula devam eden 470 temel eğitim ve lise öğrencisi (205 kız, 265 erkek) oluşturmuştur. ÜBÖ-Ç ile birlikte, Çocuklar İçin Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri (DSKE-Ç) ve Maudsley Obsesif Kompülsif Soru Listesi (MOKSL) uygulanmıştır.
Proje ekibi: Bahçeşehir Üniversitesi Psikoloji Bölümü 3. sınıf öğrencileri, Metehan Irak
-Konu: Dışsal Geribildirimin Bilme Hissi Performansı Üzerindeki Etkisi
Bilme hissi (feeling-of-knowing) üst biliş (metacognition) türlerinden birisidir. Bu konudaki temel kuramlar izleme ve kontrol süreçlerinin önemine işaret eder. Bilme hissi kararları öğrenme sırasında ya da sonrasında oluşur. Bu kararlar o anda hatırlanamayan, daha ileride yapılacak bir hatırlama testinde ne derece bilinebileceği veya hatırlanabileceğine ilişkin bir tahmin ile ilgilidir. Bilme hissinin deneysel olarak ölçülmesinde izlenen geleneksel yöntemden farklı olarak bu çalışmada farklı ve dışsal geribildirim türlerinin bilme hissi üzerindeki etkisi incelenmiştir.
Proje ekibi: Cansın Özgör, Fatih Yıldızhan, Metehan Irak
-Konu: Yönlendirilmiş Unutmanın Farklı Obsesif Kompulsif Belirtilerle İlişkisi
Bize ‘unut’ denilen bilgi ile ‘hatırla’ denilen bilgiyi aynı şekilde mi öğreniyoruz? Yönlendirilmiş unutma görevinin kullanıldığı bu projede bu tür bir yönlendirmenin farklı obsesif kompulsif belirtilerle (örneğin yıkanma ya da kontrol etme gibi) olan ilişkisi incelenmiştir. Bu amaçla hazırlanan görevler sağlıklı gönüllü ve OKB tanısı almış katılımcılara uygulanmıştır. Çalışma Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD ile ortak yürütülmüştür.
Proje ekibi: Dicle Çapan, Pınar Erçelik, Zülal Oğuz, Hazal Çelik, Metehan Irak
-Konu: Üst-bilişsel İnançların Yaşa Bağlı Değişimi
İlgili alan yazın üst-bilişsel inançlar için 13 ve 18 yaşlarının önemine işaret etmektedir. Enlemesine kesitsel yöntemin kullanıldığı bu projede Üst-biliş Ölçeği Çocuk ve Yetişkin formu kullanılarak ölçülen üst-bilişsel inançların yaşa bağlı olarak nasıl değişim gösterdiği incelenmiştir. Örneklem farklı yaş (8-65), eğitim ve cinsiyetten olmak üzere 2251 kişiden oluşmuştur.
Proje ekibi: Dicle Çapan, Can Soylu, Metehan Irak
-Konu: Üst-bilişin Nörobiyolojik Temelleri: İzleme ve Kontrol Süreçlerinin Zamansal Önceliğinin Olay-İlişkili Beyin Potansiyelleri Yoluyla İncelenmesi, Dikkat ve Algısal Süreçlerle İlişkisi (TÜBİTAK 1001 destek programı ile desteklenmektedir)
Nelson ve Narens’in (1990) üst-biliş (metacognition) süreçlerini açıklamaya yönelik geliştirdikleri ve genel kabul gören modelde, izleme (monitoring) ve denetleme (control) süreçlerinin bilme hissi (feeling-of-knowing) işlemi sırasında zamansal bir önceliği olup olmadığı açıklık kazanmamıştır. Önerilen projenin iki temel amacı bulunmaktadır. Mevcut çalışmanın ilk amacı üst-biliş türlerinden bilme hissi kararı sırasında izleme ve denetleme süreçleri arasında zamansal bir öncelik olup olmadığının olay-ilişkili potansiyeller (OİP) (event related potentials: ERP) yoluyla incelenmesi olmuştur. Bilme hissi kararlarının kullanılan bellek görevinden etkilendiği bilinmektedir (Irak, 2005; 2009). Bu nedenle, önerilen çalışmada bilme hissi anlamsal ve olaysal bellek görevleri kullanılarak ayrı ayrı ölçülmüştür. Çalışmanın ikinci amacı üst-bilişin dikkat ve algısal süreçlerle ilişkisini yine OİP’ler yoluyla incelemek olmuştur. Bu doğrultuda Stroop ve İşaretleme Testi sırasında elde edilecek OİP’ler ile üst-biliş performansı sırasında elde edilecek olan OİP’ler arasında bir ilişki olup olmadığı incelenmiştir.
Proje ekibi: Can Soylu, Dicle Çapan, Cansın Özgör, Fatih Yıldızhan, BAU Psikoloji Bölümü öğrencileri ve Metehan Irak
-Konu: Şiddet İçerikli Video Oyunlarına Bağımlılığın Bilişsel Süreçler ve Olay-İlişkili Beyin Potansiyelleri Üzerindeki Etkisi
Şiddet içerikli oyun bağımlılığının (ŞİOB) bireylerin ruh sağlığı açısından ciddi anlamda bir tehdit olduğu ve çeşitli psikososyal sonuçları beraberinde getirdiği; yıkıcı ve saldırgan içerikli davranış oranındaki artışa yol açtığı vurgulanmaktadır. Bu durumun beynin doğal gelişimini olumsuz yönde etkileme potansiyeline sahip olduğu, uzun vadede bilişsel ve davranışsal türden farklı sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlayan etkenlerden biri olduğu belirtilmektedir. Araştırmalar saplantı düzeyindeki bir davranışın (örneğin kumar oynama bağımlılığının) madde bağımlılığındaki gibi beyin faaliyetlerinde değişiklik yarattığını göstermiştir. Buradan hareketle oyun bağımlılığının da bireylerin bilişsel süreçleri ve beyin fonksiyonlarında bazı değişiklikler yaratabileceği beklenebilir. Nitekim internet bağımlılığı üzerinde yapılan çalışmalar da bu varsayımı desteklemektedir. Oyun bağımlılığını diğer bağımlılıklardan ayrıcalıklı kılan önemli
bir özellik şiddet unsurları da içermesidir. Bu açılardan bakıldığında şiddet içerikli oyunlara uzun süre maruz kalmanın bilişsel, davranışsal ve nörobiyolojik süreçler üzerinde ne tür değişiklikler yarattığının incelenmesi önem kazanmaktadır. Önerilen projenin ana amacı oyun bağımlılığının, ŞİOB’un olay-ilişkili beyin potansiyelleri (OİP) ve bilişsel süreçler üzerinde ne tür etkiler yarattığını incelemek olmuştur.
Proje ekibi: Can Soylu, Dicle Çapan, İnan Şen, BAU Psikoloji Bölümü öğrencileri ve Metehan Irak
Konu: Yetişkin Bağlanmasının Nörobiyolojik Temelleri ve Bilişsel Yanlılıklarla İlişkisi
Bağlanma kuramının, kişilerarası ilişkiler, evlilik, ebeveyn tutumları, çocuk yetiştirme, duygu durum bozuklukları (stres, kaygı ve depresyon gibi) gibi gündelik hayatla doğrudan ilişkili ve bu konularla ilgili doğurguları olduğu davranışsal çalışmalarca ortaya konmuştur. Bağlanma düzeylerindeki kişisel farklılıkların değişik türlerdeki bilişsel ve duygusal süreçlerde, özellikle bağlanmaya uygun ya da uygun olmayan sosyal durumlarda, çeşitli etkilere yol açtığı çalışmalarca gösterilmiştir. Bu konuyla ilgili bilgi işleme ve duygu düzenleme modelleri bu etkilerin beyinde belli yolları izliyor olabileceğine işaret etse de hala, tam olarak, bu etkiler ile ilişki içerisindeki nöral mekanizmalar ile bilişsel süreçlerin işleyişi ve bu işleyişteki yanlılıkların türü keşfedilmemiş durumdadır. Buradan hareketle projenin amaçları, farklı bağlanma düzeylerinin beynin hangi yapılarıyla ilişkili olduğunu ortaya koymak, farklı bilişsel görevler altında elde edilecek olay-ilişkili potansiyellerin (OİP) bağlanma düzeylerine göre nasıl farklılaştığını incelemek ve bilişsel ve nörobiyolojik yanıtların fizyolojik tepkilerle (deri iletkenliği yanıtları) ilişkilerini test etmek olmuştur.
Proje ekibi: Can Soylu, Dicle Çapan, İnan Şen, BAU Psikoloji Bölümü öğrencileri ve Metehan Irak
-Konu: Farklı Kodlama Stratejilerinin Üstbilişsel Yargılar Üzerindeki Etkisi: OİP Çalışması
Yapılan çalışmanın iki temel amacı bulunmaktadır: İlk amaç, epizodik bellek kodlaması ile sonraki başarılı ya da başarısız tanıma performansı arasında nöral bir ilişkisellik olup olmadığını araştırmaktır. İkinci amaç ise, epizodik kodlama süreçleri ile üstbilişsel yargılar, yani bilme hissi ve öğrenme kararı yargıları, arasındaki ilişkileri OİP yöntemini kullanarak incelemektir. Kodlama sırasındaki bazı güçlü aktivasyonların ve temsillerinin, başarısız epizodik bellek geri getirmelerinin yanı sıra başarılı geri getirmeler için de tahmin edici gücü olabileceği varsayılmaktadır. Ayrıca, üstbilişsel süreçlerden bilme hissi kararlarının, başarısız hatırlama ve tanımanın davranışsal ve sinirsel temelini açıklamada bilgilendirici olabilir. Katılımcıların epizodik bellek ve üstbilişsel yargıları, farklı modalite uyaranlarından oluşan üç farklı epizodik bellek görevi altında ölçülmektedir (Örn., aşina ve aşina olunmayan kelimeler, yerler ve yüzler).
Proje ekibi: Metehan Irak, Can Soylu, Berna Güler
-Konu: Aşırı Derecede Şiddetli Oyun Oynamanın Çalışma Belleği ve Tepki Ketleme Üzerindeki Etkisi: Olay İlişkili Beyin Osilasyonları Çalışması
Davranışsal bağımlılıklar, biyolojik bağımlılıklara benzer olarak hafıza benzeri problemlerle ve dürtüsellik ile ilişkilendirilmiştir. Böylelikle, bu çalışmada, katılımcılar aşırı şiddet içeren video oyunu oynayanlar ve oyun oynamayanlar olarak iki gruba ayrılacaktır. Katılımcılar, “yap-yapma” (Go-No Go) görevini ve yanıt engellemesi ile çalışma belleğini ölçen N-Back görevini gerçekleştireceklerdir.
Proje ekibi: Özüm Karya Sakman, Elif Güldemir, Can Soylu, Metehan Irak
EN
