ABD’li Avukat Steven Wise, uzun süredir hayvanların haklara sahip hukuk kişileri olarak tanınması için çaba gösteriyor.
Bir insanı bir hayvandan ayıran nedir? Yıllarca hayvanın aynada kendisini tanıyamadığına, hissedemediğine, karar veremediğine veya geçmişini ve geleceğini algılayamadığına inanılıyordu. Nihayet bir dizi araştırma, takip etmesi muhtemel daha fazla türle birlikte, en azından şempanzeler, filler ve yunuslar söz konusu olduğunda bu ussuzluk mitlerinin geçerli olmadığını ortaya koydu. Peki, geriye hangi anlamlı ayrım kaldı?
ABD’li Avukat Steven Wise’a göre en önemli fark haklardır: İnsanlarda vardır ve insan olmayanlarda yoktur. Wise ve meslektaşları, insan olmayan müvekkillerinin statülerinin hukuk kişisi olarak kabul edilmesi için her durumda mücadele etti. Wise ve diğer avukatlar, hayvanlar için habeas corpus yolunun açılması ve hayvanlara zarar veren bu tutsaklık sürecinin sona ermesi gerektiğini savunuyor; ancak dokuz yıldır kazanamamışlardı.
Şimdiyse bu mağlubiyet serisi değişmeye başladı. Geçen ay Ekvador Anayasa Mahkemesi, bir yünlü maymununun hakları lehine karar vermişti. Wise, özellikle maymunun dava sürecinde ölmüş olması gibi bir dizi nedenden dolayı galibiyeti “ilginç” bulsa da bunun ezber bozan bir karar olduğunu söylüyor. Dünyada bir yüksek mahkemenin en azından bazı hayvanların “gerçek yasal haklara” sahip olduğunu beyan ettiği ikinci yargı makamı Ekvador Anayasa Mahkemesi oldu (İlki 2014’te Hindistan Yüksek Mahkemesi).
Vahşi doğada kaçak olarak yakalanan Estrellita isimli bir maymun, 18 yıl boyunca, Ekvador’daki Ana Beatriz Burbano Proaño isimli bir kütüphanecinin evinde evcil hayvan olarak yaşamıştı. Ana, maymunun bu süre içerisinde ailenin bir parçası haline geldiğini iddia ediyor: Estrellita ailenin davranışlarını kopyaladı, jestler ve seslerle iletişim kurmayı öğrendi ve ailenin alışkanlıklarını kazandı. 2019’da Ekvadorlu yetkililer Estrellita’ya el koymuş ve onu bir hayvanat bahçesine yerleştirmişti. Estrellita bir ay içinde ani bir kalp durması sonucunda öldü.
Olayların bu aşamasında Estrellita’nın ölümünden haberi olmayan Ana, Ekvador Çevre Bakanlığı’na, Estrellita’nın tutulduğu yer olan Ecozoo’nun sahibine ve Eyalet Başsavcılığı’na karşı Estrellita adına habeas corpus başvurusunda bulunmuştu. Ana, Estrellita’nın eve geri gönderilmesini istemiş ve ani yer değişikliği sebebiyle yaşadığı muhtemel sıkıntıyı vurgulamıştı. Ölümü öğrendikten sonra ise Ana, Estrellita’nın naaşının teslim edilmesini ve diğer unsurların yanı sıra Estrellita’nın yaşam hakkının ihlal edildiğinin tespitini talep etti.
Aralık 2021’de dava Ekvador Anayasa Mahkemesi’ne geldiğinde, yargıçların dikkate alması gereken bir dizi soru vardı. Özellikle, Ekvador Anayasası’nda yer alan doğa haklarının kapsamı nedir? Yabani hayvanlar, hak öznesi olarak nitelendirilebilir mi? Peki Estrellita’nın hakları ihlal edildi mi? Sonuç: Mahkeme, ikiye karşı yedi oyla maymunun hakları lehine karar verdi.
Ayrıntılı karar, doğanın “var olma, zenginleşme ve gelişme” genel haklarını tanıyan Ekvador’un son anayasa değişikliği ışığında verildi. Buna göre hayvanlar, insan ile eşitlenemese ve insanların diğer canlıları tüketmesine ve evcilleştirmesine izin verilse de yabani hayvanların var olma hakkına ve en önemlisi özgürce davranma hakkına sahip olması güvence altına alındı.
Sonuç olarak mahkeme, devletin, hayvanat bahçesine yerleştirme sürecinde maymunun özel ihtiyaçlarını dikkate almayarak, maymunun bütünlük hakkını “ihlal ettiği” sonucuna vardı. Bununla birlikte yargıçlar, Estrellita’nın haklarının daha ilk başta kaçak olarak yakalandığında ve sonrasında yetersiz koşullarda yetiştirildiğinde tehlikeye atıldığını söyledi. Mahkeme bunun üstüne, yabani hayvanların korunması için yeni asgari ölçütler belirledi.
2007 yılında Wise tarafından kurulan bir girişim olan NonHuman Rights Project, (NhRP) ve Harvard Hukuk Fakültesi’ndeki Hayvan Hukuku ve Politikası Programı, Estrellita’nın davasında mahkemeye “amicus curiae görüşü” olarak bilinen tarafsız tavsiyelerde bulunduğu bir dosya iletmişti. Bu kılavuzda mahkeme, hayvanların yasal haklarını tanımaya çağrıldı ve yargıcın sonraki kararı daha geniş çaplı kampanyalarına ivme kattı.
Wise’ın ABD’deki ofisinden telefonda açıkladığı gibi, hayvanların binlerce yıldır yasal haklara sahip olmayışı, Ekvador’un neredeyse benzersiz anayasal korumasının bulunmadığı yerlerde bile bunun değişmemesi gerektiği anlamına gelmiyor.
Wise, birçok insanın görev veya sorumlulukları icra edemeyecek kadar genç veya sakat olmasına rağmen hala kanunlara göre kişi olarak kabul edildiklerini söyledi. Dahası, “kişilik” kavramının kendisi yasal bir kurgu olduğunu ve şirketlerden gemilere kadar her şeyin zaten bu ayrıcalıktan yararlandığını öne sürdü. Wise, “Haklara sahip bir kişi olabilmek için yüksek bilişsel yetenekler ve özerklik gerektiğini söylemiyoruz, ancak bir hayvan bunlardan sadece birine sahip olsa, o da bir insan olacaktı” ifadelerini kullandı.
Her duruşmayla birlikte, ABD teamül hukukunda Wise’ın iddiaları onaylanmaya bir adım daha yaklaşıyor. Bu yılın sonlarında, bir hayvan adına yapılan bir habeas corpus iddiası, resmi dili İngilizce olan şimdiye kadarki en yüksek mahkemeye ulaşacak. Talep, ilk olarak 2018 yılında Wise’ın organizasyonu tarafından New York’taki Bronx Hayvanat Bahçesi’nde tek başına tutulan 47 yaşındaki Asya fili Happy adına kayda geçirilmişti. 2020’de, anlayışlı bir New York Yüksek Mahkemesi yargıcı, Happy’nin “özgürlük hakkı kazanabileceği” fikrini vererek, “üzülerek” Happy aleyhine karar verdi. Dava, mahkemenin temyiz dairesi tarafından bu konuda görülen ilk dava olacak.
Happy’nin haklarının tanındığını görmek kolay bir iş olmayacak. Bronx Hayvanat Bahçesi, davayı, bir halkla ilişkiler entrikası olarak görüp ciddiye almadı. Hayvanat bahçesi, konumunu savunmada destek olması için, Yaban Hayatı Koruma Derneği ile birlikte, Protect the Harvest ve New York Farm Bureau gibi avukatlık gruplarının da desteğiyle kapsamlı bir amicus görüşü listesi topladı.
Wise, ekibinin, insanlığın hayvanlarla olan tüm ilişkisini elden geçirme peşinde olmaması konusunda diretiyor; sadece bireysel, özerk ve zeki bir varlığın, bu davada bir filin kişiliğinin tanınmasına odaklanılmasında ısrar ediyor. Wise, “Teamül hukuku ile korunan bedensel bir özgürlük hakkı arıyoruz. Bu kabul edildikten sonra, Happy kendiliğinden bir kişi olacak; bir ‘şey’ değil” açıklamasında bulundu.
“Daha sonra ne olabileceğine gelince, kim bilir. İnsanlar, insanların hangi yeni haklara sahip olması gerektiği konusunda her zaman ihtilaf içerisindedir; hayvanlar için de aynı. En azından bazı hayvanların hakları olmalı demeye çalışıyoruz ve hadi, bunu konuşalım”
Kaynak: The New Statesman
Bu haber, Hazal Gültekin tarafından çevrilmiştir.
EN
