Mevcut Yapılar - SU MAKSEMİ

Osmanlı döneminde, Sultan II. Murad’dan itibaren nüfus artışı ve buna bağlı olarak yeni mahallelerin kurulmasıyla birlikte, Edirne’ye yakın köylerden sular getirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Sonraki sultanlar zamanında da şehre su, Tunca Nehri kenarındaki kuyulardan dolaplara su çekilerek verilmiştir. II. Bayezid döneminde Tunca Nehri kenarlarında yapılan su dolaplarına örnek olarak, II.Bayezid Külliyesi yakınındaki su değirmeni verilebilir. Değirmeni döndüren dolabın, nehrin akıntı gücü ile döndüğü anlaşılmaktadır. Külliyede ayrıca atla çevrilmek suretiyle nehirden ihtiyaçlar için su çeken başka dolapların da bulunduğu, atlara ve dolaplara vakfiyeden ödenek konduğu da bilinmektedir.

 

Edirne’ye ve dolayısıyla Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’a, suyun sistemli bir şekilde 

gelmesi, ancak 16.yy.’da, Kanuni Sultan Süleyman zamanında, Haseki Hürrem Sultan tarafından 

Mimar Sinan’a yaptırılan su kemerleri, su yolları ve maksemler sayesinde sağlanmıştır. Şehre suyu 

taşımak için kanallar, kemerler, maksemler, su terazileri yapılmış, nehirler üzerine köprüler 13

kurulmuştur. Ayrıca, suyu dağıtan sebiller ve çeşmeler de yapılmıştır. Zamanla şehre gelen bu su

yollarının yetmediği görülerek, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Haseki Sultan adına şehrin kuzey 

doğusundaki su kaynakları derlenmiş ve şehre getirilmiştir. Edirne’ye su getiren bu kaynaklar üç 

tanedir. Bunlar: 

 

1.Taşlımüsellim Köyü civarından, 

2. Hıdırağa Köyü yakınından, 

3. Kurtalçağı deresinden 

 

Suyollarının en eskisi ve en büyüğü Kurtalçağı deresinden getirilen ve sonra da Pravadi ve Ortakçı vadilerinden geçilerek çoğaltılan yoldur.

 

Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’ın günümüze ulaşabilmiş az sayıdaki yapısından biri olan Su Maksemi, yukarıda kısaca özetlediğimiz ve Edirne’ye ve dolayısıyla Saray’a su getiren su sistemiyle ilgili yapılardan birisidir. Namazgâhlı Çeşme, Yanık Kışla yakınlarındaki Su Terazisi ve kazılar sonucu ortaya çıkarılan su alt yapı sistemleri, Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’ın temiz ve atık suyunun temini, dağıtımı konularında bizlere aydınlatıcı bilgiler sunmaktadır. Günümüze ulaşmamakla birlikte, Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’da, su ile ilgili başka yapıların da varlığı bilinmektedir.

 

Su Maksemi, Cihannüma Kasrı’nın kuzeyinde yer almaktadır. Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire) ile ilgili yayınlarda yer verilmeyen bu yapı, kuzey- güney yönünde uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir. Bodrum katı ile birlikte üç katlı olan yapı, iç mekan kuruluşu bakımından kademeli bir düzenlemeye sahiptir. İki bölümlü bodrum kat üzerinde yükselen birinci kat da iki bölümlü olarak düzenlenmiştir. Maksemin üçüncü katı ise, doğu- batı yönünde yerleştirilmiş, tek bölümlü bir mekandan oluşmaktadır.

 

İnşasında kaba yonu taş ve tuğlanın almaşık teknikte kullanıldığı maksemde, örtü elemanı olarak beşik tonoz kullanılmıştır. Beden duvarlarında kaba yonu taş ve tuğla, örtüde ise tuğlaya yer verilmiştir.

 

Ne zaman inşa edildiği konusunda bilgi veren herhangi bir kitabe veya yazılı belgenin şimdilik tespit edilemediği yapının, malzeme ve duvar örgü sisteminden hareketle, 15. yüzyıla ait olabileceğini düşünüyoruz. Ancak, yapı ile ilgili yazılı belgelere ulaşıldığında, bu konuda daha sağlıklı bir tarihlendirme yapılabilecektir.

 

Maksemin güney cephesindeki iki açıklıkla, bodrum kattaki iki mekana geçilmektedir. Maksemin birinci katındaki beşik tonozla örtülü iki mekanın iç duvar yüzeyleri, belli bir yüksekliğe kadar çimento harçla sıvanmıştır. Bu işlemin, Saray’ın 20. yüzyıldaki askeri amaçlı kullanımı sırasında yapıldığını düşünüyoruz. Yapının iç mekan düzenlemesinde gördüğümüz kademelenmeyi, örtü sisteminde de görmekteyiz.

 

Maksemin beden duvarlarında ve örtüsünde yer yer bozulmalar ve çatlaklar tespit edilmiştir. Edirne Yeni Saray’a gelen suyun, dengeli bir şekilde dağıtımını sağlayan su maksemlerinden birisi 14 olan yapının kuzey cephesinde, işlevine uygun şekilde, düşey yöndeki su dağıtım kanalları ile bunların üst noktalarında, bu kanallara maksemdeki suyu dağıtan delikli yatay taş levhalar bulunmaktadır. Maksemin birinci ve ikinci katlarında bulunan tonoz örtülü mekanlarda toplanan suyun, bu kanallar marifetiyle dağıtımını sağlayan künk delikleri, yapı üzerinde tespit edilebilmektedir.

 

Edirne Sarayı (Saray-ı Cedîd-i Âmire) yapılarından Su Maksemi’nin doğu cephesinden bir görünüm